Met wat voor materiaal wordt in uw organisatie gewerkt, en welke securitymaatregelen passen daar bij? Kleven er dual-use aspecten aan het onderzoek?

Aan het werken met hoogrisicomateriaal kleven safety- en securityrisico’s. De aard en eigenschappen van het materiaal kunnen misbruik interessant maken. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de verkrijgbaarheid, overdraagbaarheid en verspreidbaarheid van een ziekteverwekker, en de eventuele consequenties voor de volksgezondheid, het milieu en de economie in geval van een moedwillige uitbraak. Het is daarom nodig om een gedegen risicoafweging te maken om biosecuritymaatregelen te treffen om te voorkomen dat het materiaal of de kennis misbruikt wordt.

Hoogrisico materiaal

Onder hoogrisico biologisch materiaal worden op dit moment humaan- en dierpathogenen gerekend die een biosafety risicoclassificatie van 3 of 4 hebben, en plantpathogenen die op de lijst met Q-organismen  staan. In aanvulling op de biosafety-classificatie, bestaan ook verschillende exportcontrolelijsten waar pathogenen en toxinen op staan die ooit in een biologisch wapenprogramma gebruikt zijn, pandemische potentie hebben, makkelijk te verspreiden zijn, of waar weinig tot geen profylaxe tegen is. Deze pathogenen worden ook tot hoogrisico biologisch materiaal gerekend. Ten aanzien van transport van gevaarlijke stoffen gelden mogelijk andere classificaties (op basis van de ADR), zie transportbeveiliging.

Leidend voor Nederland is de Europese dual-use verordening (2009/428/EU). In de Verenigde Staten geldt de Select Agents and toxins list. De Australia group streeft naar internationale harmonisatie. U kunt hier klikken voor een overzichtslijst waarin zowel pathogenen met biosafetyclassificatie 3 en 4, als pathogenen die voorkomen op de exportcontrolelijsten zijn opgenomen. Het is belangrijk dat biosecuritymaatregelen worden genomen die proportioneel zijn voor het materiaal en de werkzaamheden binnen de organisatie.

Actueel overzicht

Voor de beveiliging van het materiaal is het van belang dat de organisatie een actueel overzicht heeft van het lopende onderzoek en alle hoogrisico pathogenen die aanwezig zijn. Hierdoor kan worden opgemerkt wanneer pathogenen zijn verplaatst of ontvreemd, en kan actuele informatie worden verstrekt in geval van een calamiteit. Het overzicht beschrijft waar materialen met hoogrisico pathogenen in gebruik of in opslag zijn, en wie verantwoordelijk is. Registratie en beheer kunnen op verschillende manieren plaatsvinden, bijvoorbeeld door het gebruik van een elektronisch ‘Laboratory Information Management System’ (LIMS). Het is belangrijk dat een registratie- en beheeroverzicht alleen toegankelijk, te beheren en te controleren is door mensen die daarvoor geautoriseerd zijn.

Dual-use afweging

Onderzoek aan hoogrisicomateriaal is belangrijk, maar kennis, technologiën en het materiaal zelf zouden ook misbruikt kunnen worden. Dit is het ‘dual-use’ aspect van onderzoek in de levenswetenschappen. In een dual-use afweging wordt onder andere onderzocht welke dual-use aspecten bij het hoogrisico pathogeen een rol spelen en welke risico’s hier voor de medewerkers, de organisatie en voor de maatschappij aan kleven. Verder moet worden afgewogen welke voor- en nadelen het onderzoek heeft, hoe de organisatie met het onderzoek om kan gaan en welke bioveiligheidsmaatregelen getroffen kunnen worden. Het is van belang om zowel voorafgaand aan het onderzoek, als tijdens het onderzoek te monitoren of misbruik van het materiaal, kennis of technologieën mogelijk is. Indien er dual-use aspecten aan het onderzoek kleven, kan dit gevolgen hebben voor publicatie in internationale tijdschriften (zie ook: ‘publiceren en exportcontrole’  onder de tab transportbeveiliging, en ‘vertrouwelijkheid’ onder de tab informatiebeveiliging). Bureau Biosecurity kan de organisatie coachen bij de denkstappen en de onderbouwing die hoort bij een dual-use-afweging. De organisatie is verantwoordelijk voor de uitvoering van het onderzoek en het nemen van biosecuritymaatregelen. Neem voor meer informatie contact op via biosecurity@rivm.nl.